De angst voor oorlog is de afgelopen jaren sterk toegenomen: veel Nederlanders vrezen betrokkenheid bij een gewapend conflict. Ook ervaren vrijheden staan onder druk, blijkt uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2025.

Sinds de Russische inval in Oekraïne (2022) en de escalatie van het conflict tussen Israël en Hamas (2023) worden we dagelijks geconfronteerd met oorlogsnieuws. Waar oorlog voorheen vooral ver weg leek, laat het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2025 (NVO) zien dat dit thema voor een grote groep Nederlanders inmiddels veel dichterbij voelt. De angst voor oorlog is de afgelopen jaren sterk toegenomen: in 2021 vreesde slechts 8% dat Nederland betrokken zou raken bij een gewapend conflict, inmiddels is dat opgelopen tot 50%.

Vrijheid als kwetsbaar goed

Naast de zorgen over oorlog is er ook een daling zichtbaar in de ervaren vrijheden. Nederlanders omschrijven vrijheid vooral als kunnen doen wat je wilt, gaan en staan waar je wilt en jezelf kunnen zijn. Daarnaast worden randvoorwaarden als democratie, vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en geloofsvrijheid genoemd. Op al deze vlakken voelen mensen zich de laatste jaren minder vrij. Ook zijn discriminatie, oorlog en aanslagen zichtbaarder geworden in het dagelijks leven. De bevindingen laten zien dat vrijheid door velen wordt beschouwd als een groot, maar kwetsbaar goed.

Oekraïne en Gaza

In deze editie van het NVO werd ook gekeken naar de houding van Nederlanders tegenover de oorlogen in Oekraïne en Gaza. Ongeveer 31% voelt zich verbonden met de oorlog in Oekraïne. Binnen deze groep steunt een ruime meerderheid (79%) het leveren van wapens aan het land. Bij mensen die zich niet verbonden voelen is dat 23%. De verbondenheid met het conflict in Gaza is minder groot (19%), een meerderheid van de Nederlanders (60%) vindt wel dat Nederland zich moet inzetten voor een staakt-het-vuren. Voor mensen die zich sterk verbonden voelen met dit conflict loopt dat percentage op tot 84%.

Monitoronderzoek

Het Nationaal Vrijheidsonderzoek is een langlopend monitoronderzoek dat sinds 2001 jaarlijks wordt uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Sinds 2020 wordt de dataverzameling verzorgd door Centerdata, met gebruik van het representatieve LISS panel. Dankzij deze continue metingen ontstaat een uniek inzicht in hoe Nederlanders vrijheid ervaren, hoe dat gevoel verandert over tijd en welke impact internationale ontwikkelingen hebben op binnenlandse opvattingen. De vragenlijst voor deze editie is afgenomen in februari 2025.

De resultaten van het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2025 laten zien dat oorlog geen ver-van-ons-bed-show meer is, maar een directe bron van zorg. Vrijheid wordt door Nederlanders nog altijd gezien als een groot goed, maar wel als een goed dat onder druk staat.

Meer weten of zelf aan de slag met de data van het Nationaal Vrijheidsonderzoek? De verzamelde data worden beschikbaar gemaakt in het LISS Data Archive: https://www.dataarchive.lissdata.nl/