Door: Kasia Karpinska en Lucas van der Meer (ODISSEI)

Toegang krijgen tot gevoelige gegevens voor wetenschappelijk onderzoek is vaak een langdurig en ingewikkeld proces. Elke organisatie heeft zijn eigen datasets, met specifieke aanvraagprocedures, formaten en beveiligingsvereisten. Voor onderzoekers betekent dit dat ze zich door een doolhof van formulieren, goedkeuringen en technische obstakels moeten worstelen voordat ze echt met hun analyse kunnen beginnen. Om dit proces makkelijker te maken, werken ODISSEI en SURF samen aan een Data Access Broker – een dienst die toegang tot gegevens transparanter, efficiënter en veiliger moet maken.

DAB- hoe werkt dat? 

De Data Access Broker fungeert als een centraal toegangspunt waar onderzoekers op een uniforme manier toegang kunnen aanvragen tot een breed scala aan datasets. In plaats van voor elke dataleverancier andere procedures te moeten kennen en volgen, kunnen onderzoekers via de Broker één aanvraag indienen. De Broker handelt vervolgens de communicatie af met de betreffende gegevensbeheerder. Zodra de toegang is verleend, kan de Broker ook veilige technische verbindingen tot stand brengen, zodat onderzoekers de data in beveiligde omgevingen kunnen analyseren zonder gevoelige bestanden te hoeven versturen. De toegangsvoorwaarden zoals gespecificeerd door de gegevensleveranciers worden gecodeerd in een machine-verwerkbaar formaat, met behulp van de Open Digital Rights Language (ODRL).

Voordelen van de Data Access Brokers voor onderzoekers en gegevensbeheerders

 Voor onderzoekers zijn de voordelen duidelijk: minder administratieve rompslomp, meer duidelijkheid over de beschikbaarheid en voorwaarden van data, en een soepelere workflow van aanvraag tot analyse. Dit is vooral belangrijk binnen de sociale wetenschappen, waar het combineren van datasets van meerdere organisaties steeds gebruikelijker wordt. Door drempels weg te nemen, helpt de Data Access Broker onderzoekers zich te concentreren op hun kerntaak: het ontwikkelen van nieuwe inzichten. Bovendien bespaart de Data Access Broker de gegevensbeheerder ook tijd door het toegangsverzoek grotendeels automatisch te verwerken.

Uitdagingen

Tegelijkertijd is het opzetten van zo’n dienst niet zonder uitdagingen. Elke dataleverancier heeft zijn eigen wettelijke regels, toestemmingsvoorwaarden en technische infrastructuur. Voor het op elkaar afstemmen van al die verschillende vereisten in één gestroomlijnd proces, is veel coördinatie en vertrouwen nodig. Bovendien is er nog steeds de kwestie van standaardisatie: hoe zorg je ervoor dat een enkel systeem geschikt is voor zowel zeer gevoelige data, zoals medische gegevens, als minder gevoelige data, zoals die van een enquête? 

Ondanks deze knelpunten wordt het potentieel van de Data Access Broker breed erkend. Het slaat een brug tussen onderzoekers en gegevensbeheerders en is daarmee een grote stap naar een toegankelijker en FAIR datalandschap in Nederland. De verwachting is dat de faciliteit tin 2026 in gebruik zal zijn voor de sociale wetenschappen.