Het gebeurt me regelmatig. In de Europese wandelgangen krijg ik vaak de vraag: “Hoe krijgt Nederland dat toch voor elkaar?” Of het nu gaat over FAIR data, Open Science, of de steeds belangrijker wordende rol van data stewardship—Nederland wordt gezien als een voorbeeld. Europese collega’s kijken met bewondering naar onze aanpak, en willen er graag van leren. Maar hier, in eigen land, heb ik soms het gevoel dat niet iedereen weet heeft van de enorme stappen die er gemaakt zijn.

Door Celia van Gelder

Een goed voorbeeld is de professionalisering van data stewardship. In steeds meer onderzoeksorganisaties—van universiteiten en UMC’s tot hogescholen en onderzoeksinstituten zoals het RIVM—zijn data stewards onmisbare en essentiële partners geworden voor de onderzoekers. De data stewards ondersteunen hen bij het beheren en delen van hun data op een duurzame en verantwoorde manier. Soms zijn ze onderdeel van onderzoeksgroepen, soms werken ze in ondersteunende afdelingen. Tevens ontstaan er nieuwe samenwerkingen, zoals de Local en Thematic Digital Competence Centers (LDCC’s en TDCC’s), die gezamenlijk bijdragen aan een sterk landschap van research data support in Nederland.

Deze vooruitgang komt niet uit de lucht vallen. Met steun van grote financiers als NWO en ZonMw, en onder het Nationaal Programma Open Science (NPOS), werken we sinds 2019 aan de professionalisering van data stewardship. Zo hebben we onder andere samen met alle belangrijke stakeholders—van universiteiten tot onderzoeksinstituten—een duidelijk profiel opgesteld met de competenties en vaardigheden die nodig zijn voor de rol van data steward. Dit heeft geleid tot concrete resultaten, zoals het universitaire UFO-profiel van de data steward in 2021. Ook binnen UMC’s en hogescholen zijn inmiddels flinke stappen gezet op dit vlak.

Het gaat niet alleen om de organisaties. De data stewards zelf zijn ook zeer actief. Sinds 2017 is de Data Stewards Interest Group (DSIG) een levendig platform waar data stewards kennis delen en elkaar ontmoeten. Dit netwerk groeit alleen maar, en sinds 2023 is er in samenwerking met de TDCC’s specifieke aandacht voor thema’s die aansluiten bij domein-specifieke uitdagingen. Samen werken we voortdurend aan het verbeteren van de ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek.

Maar, we zijn er nog niet. In 2023 hebben we met alle betrokken partijen opnieuw de balans opgemaakt. Ja, we zijn trots op wat we bereikt hebben, maar de uitdagingen blijven. Er zijn nog steeds te weinig data stewards, en het ontbreekt aan een helder carrièrepad. Veel data stewards vertrekken naar het bedrijfsleven, simpelweg omdat daar meer kansen zijn. Bovendien is er nog steeds een tekort aan adequate training, en moeten data stewards nog regelmatig onderzoekers overtuigen van het nut van bijvoorbeeld een data management plan—iets dat anno 2024 eigenlijk niet meer nodig zou moeten zijn.

Gelukkig is er ook op het gebied van training veel in beweging. Zo verzorgt RDNL al meer dan tien jaar de cursus Essentials 4 Data Support (E4DS), een instapcursus voor professionals in research data support. En vanaf 2025 wordt dit verder uitgebreid onder het Open Science NL programma, waarbij de RDNL-partners een nationaal trainings- en communityplatform zullen ontwikkelen voor research data professionals. Hierbij worden uiteraard alle stakeholders betrokken.

Onze grootste troef? De mensen. Data stewards zijn van onschatbare waarde, en het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat we voldoende experts met de juiste vaardigheden en kennis op de juiste plekken krijgen. Bovendien moeten we hen een aantrekkelijk carrièrepad bieden binnen de academische wereld, zodat ze hun expertise blijven inzetten voor het wetenschappelijk onderzoek.

Dus ja, we mogen best een beetje trots zijn. Nederland loopt vooraan als het gaat om data stewardship, Open Science en FAIR data. Maar laten we ook beseffen dat er nog werk aan de winkel is. De basis is gelegd, de ingrediënten zijn er. Laten we samen de handschoen oppakken.