In december wordt Goetgevonden gelanceerd: een webapplicatie van het Huygens Instituut waarop alle resoluties van 220 jaar Staten-Generaal op een geavanceerde manier toegankelijk zijn gemaakt.
Het Huygens Instituut en voorlopers van dit instituut hebben zich al sinds 1910 ontfermd over het archief van de Staten-Generaal, ook wel de ‘oerbron’ van de Nederlandse geschiedenis genoemd. Het centrale bestuursorgaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden nam vrijwel dagelijks besluiten, die gingen over alles van internationale politiek tot particuliere verzoeken van burgers. Die besluitenlijsten zijn de resoluties die de kern vormen van het archief van de Staten-Generaal.
Dat resulteerde al eerder in papieren edities, oftewel ‘de groene delen’ zoals ze in de wandelgangen van het Huygens Instituut genoemd worden. Ze pronken onder meer in de kantine van het KNAW Humanities Cluster aan de Oudezijds Achterburgwal. “Er golden toen natuurlijk heel andere standaarden”, vertelt projectleider Joris Oddens. “Medewerkers in die tijd bepaalden welke resoluties ze belangrijk vonden, daar maakten ze samenvattingen van en die gaven ze uit. Maar op een gegeven moment kreeg men toch wel door dat men in dat tempo langer bezig zou zijn dan de 220 jaar die de Staten-Generaal hebben bestaan, en is men ermee gestopt. Wat wij nu doen is integraal alle resoluties op woordniveau toegankelijk maken, voor de gehele periode, van de 16e tot late 18e eeuw.”
Handschriftherkenning
Pas sinds kort, met de komst van geavanceerde handschriftherkenningssoftware, is het technisch mogelijk om het materiaal op deze manier te ontsluiten. “Het gaat om 500 duizend scans van ongeveer een miljoen resoluties”, zegt Oddens. “Dat maakt dat we eigenlijk alles digitaal doen, want het is te veel materiaal om tekstedities op een handmatige manier te vervaardigen.” Overigens zitten er ook wel handmatige elementen in het proces. Daarvoor werken de onderzoekers samen met een grote groep vrijwilligers. “We hebben eerst zelf van een beperkt aantal resoluties transcripties gemaakt. Op basis daarvan hebben we het computermodel getraind om automatische transcripties te maken. En die hebben de vrijwilligers weer gecontroleerd, zodat de kwaliteit steeds beter werd.”
Hoewel men begon met handschriftenherkenningssoftware Transkribus, stapte men algauw over op het door het Humanities Cluster ontwikkelde Loghi. Omdat die technologische ontwikkeling zo’n vlucht nam, waren de resultaten boven verwachting. “In het begin van de HTR-technologie moest je eigenlijk voor elk persoonlijk handschrift nieuw trainingsmateriaal maken, nu is dat niet meer nodig. Inmiddels is het zelfs zo dat we ook de gedrukte bronnen – vanaf de 18e eeuw – omzetten met Loghi.”
Hoe goed die technologie werkt kun je aflezen aan de Character Error Rate (CER), vertelt Oddens. “Aan het begin van het project hoopten we die nog rond de 20 procent te krijgen, maar voor handgeschreven teksten zit die nu tussen de 2 en 3 procent zit en voor gedrukt materiaal zelfs onder de 1 procent.” Dat maakt een diepere ontsluiting van het materiaal mogelijk: het maakt het voor de computer makkelijker om zogenaamde ‘entiteiten’ te herkennen in het materiaal. In het geval van de resoluties gaat het dan bijvoorbeeld om personen waarop gezocht kan worden. De kans dat de computer stukjes tekst als persoonsnamen herkent neemt immers ook toe als er minder fouten in het materiaal staan.
Geheime resoluties
Het materiaal wordt op een heel toegankelijke manier beschikbaar gemaakt voor een breed publiek. Eén van de onderwerpen die je straks zou kunnen bestuderen is volgens Oddens het politieke besluitvormingsproces. Hoewel we alleen besluitenlijsten hebben van de Staten-Generaal, kun je daar toch veel uit opmaken volgens de historicus. “Er was in die tijd een soort ideaal van consensus: het moest lijken alsof iedereen het altijd met elkaar eens was. Maar er was natuurlijk wel regelmatig onenigheid tussen de gewesten. Dat werd alleen niet zichtbaar gemaakt. Ze maakten dus geen notulen maar alleen besluitenlijsten. Maar doordat je precies kunt zien wanneer welk besluit is genomen, kun je wel heel nauwkeurig het besluitvormingsproces reconstrueren.”
En dan zijn er ook nog de ‘geheime’ resoluties, die in dit project óók openbaar worden gemaakt. “Wanneer resoluties als ‘secreet’ werden bestempeld is nog een open vraag, maar we denken dat die minder verspreid werden. In de Staten-Generaal zaten vertegenwoordigers van de Zeven Provinciën. Iedere provincie had een veto-stem en de Provinciën moesten met hun achterban overleggen welk standpunt ze in de vergadering innamen. Bij de geheime resoluties werd waarschijnlijk minder gedeeld met de achterban. Het ging dan om zaken die te maken hadden met staatsveiligheid.”
Anders dan de gewone resoluties, werden de geheime resoluties zelfs in de 18e eeuw nog met de hand geschreven, en niet gedrukt. Het was dus een heel apart register. Maar in de Goetgevonden-app wordt alles op dezelfde manier ontsloten. Dat biedt straks talloze mogelijkheden voor onderzoekers.
Tot de Goetgevonden-app in december 2024 online komt is hier meer informatie te vinden over het Republic-project: https://republic.huygens.knaw.nl/