De VOC Data Experience biedt museumbezoekers een unieke kijk in het leven van opvarenden van VOC-schepen. De data zijn deels afkomstig van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis.

Het totale VOC-archief wordt geschat op zo’n 25 miljoen pagina’s. Deze liggen voornamelijk in het Nationaal Archief in Den Haag, maar zijn voor een deel ook te vinden op andere plekken op de wereld waar de VOC actief is geweest. Informatie uit die archieven is de afgelopen decennia verwerkt in verschillende databases. Het Huygens ING beheert twee grote, online toegankelijke datasets. Ze bevatten informatie over de scheepsbewegingen van de Republiek der Nederlanden naar Azië, maar ook over de goederen die vervoerd werden en de bemanningsleden.

Het leven van een opvarende

Om de grote hoeveelheid data toegankelijk te maken voor een breed publiek, ontwikkelde het Huygens ING de VOC Data Experience. Samen met historicus Jelle van Lottum en andere collega’s van het Huygens ING reconstrueerde data-expert Lodewijk Petram de afgelopen jaren de carrières van bemanningsleden aan de hand van gedigitaliseerde data uit soldijboeken. Het resultaat wordt met hulp van Augmented Reality (AR) aan bezoekers gepresenteerd, allereerst in Het Scheepvaartmuseum.

Petram legt uit hoe het werkt: “Bezoekers van Het Scheepvaartmuseum zien via een iPad de binnenplaats van het museum als AR-ruimte, met daarin honderdduizenden namen van opvarenden.”

Bezoekers kunnen zo bijvoorbeeld kennismaken met Christiaan Keems, die maar liefst zeven keer meevoer met de VOC. Hij was afkomstig uit een plaatsje aan de Oostzee, in het huidige Polen. “Hij was een arbeidsmigrant die zich vestigde in Amsterdam, waar hij ook trouwde en een kind kreeg. Aan de rangen die geregistreerd zijn in de soldijboeken van de VOC zie je dat hij carrière maakte.”

Historisch onderzoek

Dat Keems zeven keer meevoer met de VOC was overigens vrij uitzonderlijk. Veel bemanningsleden kwamen om tijdens de barre tocht naar Azië en keerden dus niet meer terug. Dat museumbezoekers nu via spectaculaire datavisualisaties een kijkje kunnen nemen in het leven van Christiaan Keems, is te danken aan het onderzoek dat aan deze expositie voorafging. Dat was niet altijd even eenvoudig, vertelt Petram.

“Veel opvarenden hadden nogal generieke namen. Jan Gerritsen bijvoorbeeld, daar zijn er duizenden van. Dus de vraag hoe vaak mensen opnieuw aan boord gingen van de VOC is niet altijd te beantwoorden. Maar omdat we zoveel namen hadden was het niet erg om er een paar honderdduizend aan de kant te schuiven.”

Op basis van die reconstructies was het mogelijk om stemmen uit het verleden enigszins tot leven te wekken. Maar ook om een andere reden spreken de makers graag van een ‘meerstemmige tentoonstelling’: in de zes ervaringen komen zes verschillende experts aan het woord die elk vanuit hun eigen achtergrond een perspectief op een stukje van de data bieden.

Van abstract naar visueel

Het visualiseren van de data in AR heeft volgens Petram zeker toegevoegde waarde. “Bezoekers moeten echt om zich heen kijken, via de iPad is niet alles in één oogopslag te zien. Het voelt alsof ze zelf op onderzoek kunnen gaan. Bezoekers worden zich ook beter bewust van de enorme omvang van de data. De VOC Data Experience toont bijvoorbeeld ook een wereldkaart op de vloer. Bezoekers zien onder hun voeten schepen uit de Republiek vertrekken naar Azië, waarbij het aantal bemanningsleden steeds minder wordt. Dat komt veel meer binnen dan een tabel met abstracte cijfers.”

De VOC Data Experience is initiatief van het Huygens ING in samenwerking met Studio Bertels. De financiering komt uit het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie. De tentoonstelling zal ook te zien zijn in andere musea.

vocdataexperience.nl