Hoe zijn de Nederlandse taal en cultuur in de 20e eeuw veranderd? De Vragenlijstenbank van het Meertens maakt het mogelijk dat te achterhalen.

Vanaf 1931 zijn door het Dialectenbureau, de voorganger van het Meertens Instituut, vragenlijsten rondgestuurd naar informanten verspreid over Nederland en later ook Vlaanderen. Het doel was de variatie in de Nederlandse taal en cultuur in kaart te brengen. De informanten moesten antwoorden geven op vragen als ‘Hoe noemt men de doeken waarin de zuigelingen gewikkeld worden?’ of ‘Hechtte men er belang aan of de eerste die men met nieuwjaar ontmoette een man of een vrouw was? In welk opzicht?’.

Van archiefdoos naar scan

Tussen 1931 en 2005 werden 227 vragenlijsten uitgestuurd met ruim 15.000 vragen over taalgebruik en culturele gewoontes. Het leverde 180.000 handgeschreven antwoorden op. Die antwoorden werden in meer dan 3.000 archiefdozen gestopt, keurig gesorteerd op vraag en plaats. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden de antwoorden op 148 vragenlijsten op microfiches gezet, en in de daaropvolgende jaren werden binnengekomen antwoorden van 16 vragenlijsten gescand, zodat in totaal de antwoorden van 164 vragenlijsten zijn gedigitaliseerd. Maar tot nu toe was alle informatie alleen beschikbaar binnen het Meertens Instituut.

Vragen online doorzoekbaar

Sinds kort staat alle informatie online op de Vragenlijstenbank. Dit portaal bevat een overzicht van alle vragen die ooit zijn uitgezonden. Als je op ‘hond’ zoekt, vind je alle vragen waarin ‘hond’ voorkomt, als taalkundig begrip of in de volksgebruiken (‘Welke leefwijze moet de zwangere vrouw in acht nemen? Bijvoorbeeld geen hond schoppen.’). Bij 25 vragenlijsten zijn per vraag scans van de handgeschreven antwoorden toegevoegd, dit betreft al 127.799 scans en dit aantal zal alleen nog maar toenemen. De persoonsgegevens waarmee ieder antwoord begint, zijn automatisch onleesbaar gemaakt om te voldoen aan de AVG. In de ideale wereld zijn ook de antwoorden digitaal doorzoekbaar. Enthousiaste vrijwilligers hebben hiertoe in het verleden de antwoorden van zes vragenlijsten overgetikt. Die overgetikte antwoorden zijn toegevoegd aan de Vragenlijstenbank. Via het VeleHanden-platform worden momenteel de antwoorden van nog eens 16 vragenlijsten overgetikt binnen het project ‘Meertens-vragenlijsten Taal en Cultuur (1931-2005)’. Ook deze antwoorden worden toegevoegd. Zo kan straks iedereen genieten van de antwoorden op vragen als ’Gelooft men, dat de heksen zich in ooievaars kunnen veranderen? Welke verhalen kent U hierover?’.

Bekijk voor meer informatie de website van het Meertens Instituut.

Nicoline van der Sijs is projectleider bij het Meertens Instituut.