Begin dit jaar werd openjournals.nl gelanceerd, een online platform voor duurzame open access-publicatie van onafhankelijke, wetenschappelijke tijdschriften.
Het aandeel wetenschappelijke publicaties die vrij toegankelijk zijn neemt jaarlijks toe, mede gestimuleerd door het in 2018 gepresenteerde en begin 2021 bekrachtigde Plan S (zie onder). Maar de overstap van een betaalmodel naar open access is niet voor elk journal goed haalbaar. Publicaties die afhankelijk zijn van commerciële uitgevers worden vaak geconfronteerd met hoge article processing charges (APC’s), kosten die verhaald worden op de auteurs of het onderzoeksproject. Om deze journals binnen Nederland een duurzaam alternatief te bieden, is openjournals.nl ontwikkeld. “De behoefte aan een dergelijk platform binnen Nederland bestaat al langere tijd,” aldus Sasha Goldstein-Sabbah, projectleider van openjournals.nl.
Hulp bij overstap naar OA
“Zes jaar geleden startte Jeroen Sondervan, projectleider Open Access aan de Universiteit Utrecht, een incubator om wetenschappelijke tijdschriften te helpen naar open access over te stappen. Dat project, Uopen Access, werd een succes maar de beschikbare middelen belemmerden een duurzame groei.” Openjournals.nl, een samenwerking tussen KNAW, NWO en stichting OPuS met Sondervan als een van de kwartiermakers, richt zicht specifiek op dat aspect.
Het non-APC open access model moet de beoogde duurzame groei van openjournals.nl mede mogelijk maken. Goldstein-Sabbah: “Niet de auteur of lezer betaalt, maar de partij die het tijdschrift publiceert. Doordat we geen winstoogmerk hebben, blijven deze jaarlijkse servicekosten beperkt. In ruil daarvoor krijgen tijdschriftredacties toegang tot het platform met technische ondersteuning, wordt elk artikel voorzien van een DOI, wordt het tijdschrift opgenomen in het Directory of Open Access Journals en vindbaar via bijvoorbeeld Google Scholar. Met als belangrijkste doel dat kwaliteitsjournals op openjournals.nl hun behoeften vinden.”
Als nationaal platform voor Diamond Open Access (zie onder) volgt openjournals.nl initiatieven uit Finland en Denemarken, die draaien op dezelfde open source software, het door het Public Knowledge Project ontwikkelde Open Journals Systems (OJS).
Drie jaar seed funding
Inmiddels zijn er acht tijdschriften beschikbaar via openjournals.nl, waaronder de titels die eerder via Uopen Access werden gepubliceerd. Meest recente aanwinst is het Rijksmuseum Bulletin, het eerste museale wetenschappelijke tijdschrift op het platform.
Openjournals.nl wordt gehost en technisch ondersteund door de afdeling Digitale Infrastructuur van het KNAW Humanities Cluster en ontvangt drie jaar lang seed funding van NWO. Daarna verwacht het platform financieel op eigen benen te kunnen staan.
Plan S is gelanceerd door wetenschapsfinanciers om de transitie naar open access te versnellen. De coalitiepartners eisen dat de publicaties die voortkomen uit door hen gefinancierd onderzoek, open access beschikbaar worden gesteld, zonder embargo.
Met Diamond Open Access worden open access-publicaties van artikelen bedoeld waar geen kosten voor de auteur (article processing charges) aan zijn verbonden.