Deel de autoriteit in informatievoorziening met alle betrokken partijen, bepleiten onderzoekers van het Huygens Instituut.

Door Rik Hoekstra, Marijke van Faassen en Marijn Koolen

Hoe kom je aan betrouwbare informatie? Die vraag is alleen maar urgenter geworden nu de meeste informatie digitaal wordt geraadpleegd en de publieke arena wordt geplaagd door nepnieuws en complottheorieën. Rik Hoekstra, Marijn Koolen en Marijke van Faassen analyseren in een recent verschenen artikel de onderlinge competitie die het veld van de wetenschappelijke informatie kenmerkt. Ze pleiten voor samenwerking tussen de verschillende partijen vanuit ieders specialisme.

Voorheen, toen informatie op papier stond, waren bibliotheken en archieven de belangrijkste vindplaatsen. Ze waren de autoriteiten in de informatievoorziening en wetenschappers leerden tijdens hun opleiding hoe ze er moesten zoeken. Hun collecties bestaan en groeien natuurlijk nog steeds. Wel zijn ze het monopolie kwijtgeraakt door de digitalisering van informatiebronnen en informatietechnologieën door tussenpartijen.

Alternatieve toegangen

De toegang tot informatie loopt veelal via algemene zoekmachines als Google en via verzameltoegangen zoals World­Cat of archieven.nl. Tegelijkertijd worden gedigitaliseerde catalogi en inventarissen geëxploiteerd door bedrijven die diensten per instelling leveren.

Deze tussenpartijen fungeren als informatiemakelaars en geven gebruikers toegang tot een veel wijder spectrum aan informatie dan de enkele collectie van één bibliotheek of archief. Voor gebruikers is dat een voordeel, maar met kanttekeningen. De toegang blijft immers beperkt tot de collecties van de klanten van elke makelaar, terwijl verdere bundeling van toegangen onwenselijke machtsconcentratie met zich meebrengt die tot afhankelijkheid leidt. Veel wetenschappers vinden nu al dat de wetenschappelijke informatievoorziening te zeer wordt beheerst door vaak onzichtbare structuren van macht en door de instituties die in het verleden collecties hebben gevormd. Digitalisering biedt ook voor hen opties om alternatieve toegangen te bieden en zo de archief- en andere collecties te ‘dekoloniseren’.

De steeds verschuivende balans in de wetenschappelijke informatievoorziening brengt ook instabiliteit. Zoekmachines en bedrijven worden overgenomen of raken achterhaald en houden op te bestaan. De alternatieve toegangen gemaakt door wetenschappers verdwijnen vaak na afronding van een project door gebrek aan budget. Uiteindelijk wordt echter de autoriteit van digitale informatie bepaald door de waarde voor de gebruikers, en die begint bij de vindbaarheid. Alle betrokken partijen hebben perspectieven die waardevolle alternatieve toegang tot informatie geven. Alleen in laagdrempelige onderlinge uitwisseling daarvan kan een betrouwbare informatievoorziening ontstaan die zijn autoriteit ontleent aan de bundeling van bijdragen.

DOI: http://dx.doi.org/10.1145/3484481