Onlangs lanceerden het Huygens ING en de Anne Frank Stichting een online editie van de manuscripten van Anne Frank. De website is toegankelijk in zestig landen wereldwijd, helaas (nog) niet in Nederland.
Iedereen kent wel het rood-wit geruite dagboek van Anne Frank. Daarnaast zijn nog twee schriften bewaard waarin ze tot augustus 1944 bijna dagelijks schreef. In mei van dat jaar besloot Anne haar dagboeken te gaan bewerken tot een roman, in briefvorm. Na de oorlog combineerde haar vader, Otto Frank, de dagboeken en de roman in het boek dat de titel Het Achterhuis kreeg. Maar dat is niet alles. Anne schreef ook nog korte verhalen en verzamelde fragmenten uit boeken in haar ‘mooie-zinnen-boek’. Alle originele manuscripten zijn online raadpleegbaar via https://annefrankmanuscripten.org
De Anne Frank Stichting nam het initiatief voor deze nieuwe editie, deed vooronderzoek naar de historische context van de manuscripten en stelde beeldmateriaal ter beschikking. De onderzoekers van het Huygens ING hebben veel van dit materiaal in de editie verwerkt, en deden daarnaast ook aanvullend onderzoek. Ook het onderzoek dat Huygens ING deed naar de manuscripten zelf leidde tot tal van nieuwe inzichten. Het leverde bovendien een innovatieve digitale editie op die onderzoekers en liefhebbers een fascinerend beeld geeft van de manier waarop Anne Frank haar teksten heeft geschreven en herschreven.
Geheimen ontrafeld
“In een digitale editie kunnen we veel inzichtelijker maken hoe Anne de teksten heeft geschreven”, zegt Peter de Bruijn. Hij is één van de onderzoekers van het Huygens ING die de afgelopen jaren de manuscripten bestudeerden. “We laten bijvoorbeeld zien welke passages uit het dagboek terecht zijn gekomen in het manuscript van Het Achterhuis en hoe Anne ze bewerkte. We hebben alles ontcijferd, ook wat ze heeft doorgehaald.”
Met speciale technieken konden de onderzoekers zelfs achterhalen wat er achter afgeplakte pagina’s stond. Zijn daarmee alle geheimen onthuld? Toch niet. “Uit het jaar 1943 missen een of twee dagboeken. Om die lacune op te vullen, heeft Otto Frank destijds de dagboeken en de roman tot één geheel gecombineerd.” In de online editie worden Annes originele manuscripten nu afzonderlijk uitgegeven, waarbij ook de onderlinge verbanden worden getoond.
Daarnaast hebben de onderzoekers de historische context van de manuscripten tot de bodem toe uitgezocht: de gebeurtenissen en de omstandigheden waarover Anne schrijft worden toegelicht; van alle personen die in de teksten voorkomen is een biografie opgenomen; genoemde locaties en instellingen in Amsterdam worden weergegeven op een historische kaart; de ruimtes in het kantoorpand en Achterhuis aan de Prinsengracht 263 zijn interactief weergegeven in een 3D-model met foto’s en beschrijvingen. En deze opsomming is dan nog niet eens compleet.
Toegankelijk in 2037
Hoe mooi dit ook allemaal klinkt, er is een grote ‘maar’. De website is toegankelijk in zestig landen wereldwijd. Nederland hoort daar niet bij. In de buurlanden Duitsland en België hebben internetgebruikers wel toegang, en ook bijvoorbeeld op de Nederlandse Antillen. Dit heeft alles te maken met de auteursrechten, die berusten bij het Anne Frank Fonds in Basel.
Omdat in Nederland het auteursrecht op een deel van de teksten van Anne Frank nog niet is vervallen, is de online editie niet in Nederland in te zien. Pas vanaf 2037 is de website in ons land voor iedereen toegankelijk. Wel is een Engelstalige versie van de editie voorzien, die een grotere doelgroep bereikt in de landen waar dat auteursrechtelijk kan.
Completer beeld
Maar het belangrijkste is misschien toch wel dat dit onderzoek een completer beeld geeft Anne Frank als persoon en als romanschrijver. De Bruijn: “Door tekstvergelijkend onderzoek weten we nu precies hoe ze te werk is gegaan: we zien dat ze in haar dagboek al heel erg aan het experimenteren is met literaire vormen. Daardoor is het veel meer dan een gewoon dagboek. In haar roman werkt ze die vorm verder uit, en wordt het meer en meer óók literatuur.”
Peter de Bruijn (ed.), met medewerking van Elli Bleeker en Marielle Scherer
Anne Frank — Manuscripten. Onder auspiciën van Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (KNAW) en Anne Frank Stichting. Online publicatie verzorgd door de Vereniging voor Onderzoek en Ontsluiting van Historische Teksten. Brussel, 2021.
https://annefrankmanuscripten.org
.