Door Hans Brandhorst
Iconclass is een belangrijke standaard voor de ontsluiting van beeldcollecties. De nieuwe online versie combineert zoeken op onderwerp met patroonherkenning. Classificeren kan nu sneller en beter en de rijke illustratie maakt het werken met het systeem ook een stuk aantrekkelijker.
Ook als je bij een bezoek aan de site van het Rijksmuseum kiest voor de Nederlandse versie, blijft de informatie over het onderwerp van een schilderij hardnekkig een lijstje Engelse termen tonen. Zo zie je bij een topstuk als Frans Hals’ huwelijksportret van Isaac Massa en Beatrix van der Laen onder meer ‘wedding ring’ staan.
De reden daarvoor is simpel: die Engelse begrippen zijn ontleend aan Iconclass en wie de cursor over het lijstje beweegt ziet dat inderdaad bevestigd in de statusbalk van de webbrowser.
Ontstaan in WOII
Het Iconclass-systeem is een metadata-standaard voor de inhoud van beelden, bedacht door Henri van de Waal (†1972), hoogleraar kunstgeschiedenis in Leiden. Het basisidee van een alfanumerieke codering van iconografische begrippen ontstond al in de oorlogsjaren. Van de Waal voorzag bovendien al in de jaren ’50 dat geautomatiseerde dataverwerking een rol zou gaan spelen bij de toepassing van Iconclass.
Patroonherkenning
De meest recente toevoeging aan de nieuwe Iconclass Illustrated Edition maakt het mogelijk om, net als bij Google Images, een zoekactie naar een iconografisch thema te beginnen met een door de gebruiker zelf geüploade afbeelding. Die patroonherkenning van digitale beelden zou zelfs een visionair als Van de Waal zich niet hebben kunnen voorstellen.
Dat je met de simpele code 42D1712 een ‘wedding ring’ in uiteenlopende erfgoedcollecties kunt terugvinden, zou hij volkomen logisch gevonden hebben. Die gestandaardiseerde codering zorgt er nu eenmaal vanzelf voor dat het niet uitmaakt of je het hebt over een Hochzeitsring, een alliance, een anello nuziale, een anel de casamento, of een 結婚指輪.
In eigen taal
Hij zou trots geweest zijn op de wereldwijde verspreiding van het systeem, maar zich wel hebben afgevraagd of musea niet meer zouden kunnen doen met die handige alfanumerieke codering. Daarmee kun je namelijk niet alleen trouwringen opsporen, maar ook alle afbeeldingen die met verloving en huwelijk in het algemeen te maken hebben, in één keer ophalen; en bovendien Japanse onderzoekers in hun eigen taal de metadata van musea laten doorzoeken…
Maar alles overziend zou hij waarschijnlijk toch tevreden hebben vastgesteld wat hij, volgens overlevering, nuchter concludeerde over zijn eigen systeem: “Het werkt”.
De Henri van de Waal Stichting stelt de Iconclass Illustrated Edition beschikbaar aan iedereen die een beeldcollectie op een gestandaardiseerde wijze op onderwerp doorzoekbaar wil maken.
Voor meer informatie kun je mailen naar: info@iconclass.org